Interview door Leo Klaassen voor Dagblad De Gelderlander

………………………………………

Het wordt wel het terracottaleger van Oosterbeek genoemd: het werk dat kunstenares Fransje Povel-Speleers maakte ter ere van de gesneuvelde soldaten van de slag om Arnhem. Het kunstwerk toont een militaire begraafplaats van het Gemenebest.

Het is er echter bepaald niet stil. Tientallen soldaten klimmen uit hun graven, helpen elkaar, knuffelen elkaar, of maken gewoon een praatje: ze hebben elkaar immers al een jaar of 65 niet meer gesproken.

Het werk was in Oosterbeek al te zien in het gemeentehuis en brasserie Kleyn Hartensteyn. Nu staat het sinds kort in het Nationaal Bevrijdingsmuseum in Groesbeek, waar het mag blijven tot het werk zijn definitieve bestemming krijgt in een park in Oosterbeek. Het confronterende werk staat in het portaal van het museum aan de Wylerbaan. Het is in Groesbeek prima op zijn plaats. Wie niet beter weet, denkt dat het de Canadese begraafplaats, een eindje verderop, voorstelt.

De soldaten die zijn afgebeeld, liggen echter toch echt begraven in Oosterbeek. Veel van de kleien figuren die bijna blijmoedig uit hun miniatuurgraven opstaan, zijn gebaseerd op bestaande mensen. Povel baseerde hun gezichten op foto's die ze van nabestaanden kreeg. Een granaatscherf sloeg het gezicht van Leslie 'Pinky' Kiaer in 1944 weg, maar hij kijkt zijn maten in het kunstwerk weer ongehavend en zelfbewust in de ogen. De tweelingbroertjes Gronert omhelzen elkaar weer boven hun graven. De ene broer wilde de andere helpen toen die gewond raakte, maar werd vervolgens zelf ook neergeschoten.

„Dit is niet macaber of surrealistisch", vindt directeur Wiel Lenders van het Groesbeekse museum. „Mensen snappen wel dat het erom gaat de herinnering levend te houden. Het werk laat de mensen zien die onze vrijheid en democratie hebben binnengesleept."

Het liefst had Lenders het kunstwerk geëxposeerd in de bekende koepel van zijn museum. „Dit werk geeft de soldaten een gezicht, net als de koepel van het museum. Daar zijn de namen van de gesneuvelden te lezen", zegt Lenders. Omdat de koepel niet verwarmd is, en de klei kwetsbaar, durfde hij de ereplek in de koepel echter niet aan. Het feit dat het Oosterbeekse kunstwerk nu in Groesbeek te zien is, geeft volgens Lenders aan dat het hokjesdenken bij de oorlogsmuseas in het oosten van het land is weggevallen. "Vroeger zag men het verhaal van Arnhem los van de gebeurtenissen in deze regio. Maar het gaat toch allemaal om die ene grote luchtlandingsoperatie Market Garden, en het Rijnlandoffensief dat een paar maanden later volgde." Dat eenderde van de Polen die bij Driel vochten, daar vanuit Overasselt naartoe was gelopen, illustreert de samenhang nog maar eens, zegt Lenders. In het kunstwerk, dat bestaat uit twaalf tegels van 50 bij 50 centimeter, hebben de Polen overigens hun 'eigen' tableau gekregen: een legerpriester zegent daarop zijn landgenoten die zijn opgestaan. Donderdag 7 april om 14.30 wordt het kunstwerk officieel gepresenteerd. Fransje Povel-Speleers vertelt dan over haar werk. 'Ik geef ze het liefst allemaal 't eeuwige leven' 'Veteranen vinden het idee dat het kunstwerk uitdraagt prettig. Het gaat ze om het gevoel van we'll meet again'. Fransje Povel-Speleers, kunstenares

Kiaer in klei    Foto: Silvester Povel

OOSTERBEEK - Of ze voor de begraven soldaten in Groesbeek niet ook een Resurrection zou willen maken? Kunstenares Fransje Povel-Speleers vindt het een aardige gedachte, maar laat het idee al snel varen. „Een kunstenaar wordt beïnvloed door een directe ervaring, en die ligt voor mij in Oosterbeek."

Povel ontving jarenlang de (vorige maand overleden) veteraan Harry Houghton als gast. Hij vroeg haar zijn luitenant, die naast hem sneuvelde, in haar kunst tot leven te wekken. Het idee groeide uit tot een kunstwerk van 1,70 bij 2,00 meter, waarop vele soldaten weer opstaan uit hun graf. Veteranen van operatie Market Garden reageren volgens Povel positief op het werk: „Ze vinden het idee dat het kunstwerk uitdraagt prettig. Het gaat ze om het gevoel van we'll meet again". Het kunstwerk kan, met steeds weer nieuwe tegels, in feite tot in het oneindige groeien, zegt Povel, maar het is toch echt af. „Je zou ze allemaal het eeuwige leven willen geven", aldus de kunstenares.

Het is de bedoeling dat Resurrection/Wederopstanding na de zomer een permanent plekje krijgt in park Hartenstein in Oosterbeek, de plaats waar een belangrijk deel van de Slag om Arnhem zich afspeelde en waar talloze soldaten zijn begraven. Een stichting probeert genoeg geld bijeen te krijgen voor een hufterbestendige en luchtdichte glazen vitrine, zodat het werk altijd te bezichtigen is.

Povel wil in die vitrine spiegels plaatsen, waardoor het kunstwerk in elk geval optisch tot in het oneindige doorgroeit. De kunstenares vindt dat je, om haar werk te kunnen zien, geen  kaartje moet hoeven kopen. Wat dat betreft staat het in Groesbeek, nog vóór de kassa, goed opgesteld. Een permanente plek in het Oosterbeekse Airborne Museum, ogenschijnlijk een logische plek, is voor Povel nooit een optie geweest. „Daar zou het in een zogenoemde herbelevingskelder komen", zegt ze. „Maar daar zouden de soldaten om de vijf minuten wéér onder vuur komen te liggen."